Zaštitimo duh slobode

Duh bi u tom slučaju morao tražiti novi dom i neće mu biti lako, iako Novi Sad od naredne godine nosi taj epitet EPK. Ako vjerujete da će duh koji je onomad bio najveći protivnik braka politike i umjetnosti, jer kao takav gubi svoju srž, 50 godina poslije pristati na novu bračnu igru, ali pod drugim okolnostima, onim neoliberalnim, gdje je kultura samo sadržaj za prodaju, onda griješite.

Piše: Dejan Kožul

Lako je Zagrebu bilo biti Zagrebom. Jednako kao što je lako Sarajevu biti Sarajevom i još više Beogradu Beogradom. Hajde ti budi Rijeka, budi Zenica, budi Novi Sad. Budi u sjeni glavnog grada, jer si dovoljno blizu, a opet i predaleko od očiju samozadovoljnih građana, zagledanih u supstveni pupak, a što da ne i šupak.

Bilo je tako u Jugoslaviji, a tako je i danas. Čak je i gore jer danas je sve provincija, ali, eto. Desi se nekad da neki od tih provincijskih gradova dobiju i etiketu Evropske prestonice kulture (EPK), kao što je to Rijeka trenutno ili kao što će to Novi Sad biti naredne godine. Zenica je slovila za kandidata, za 2024. godinu, ali prvo je izgubila tu bitku od Mostara i Banjaluke, a onda su i ovi gradovi izgubili bitku od boljih.

A brojne su sličnosti Rijeke i Novog Sada. Ta sjena koja pada iz glavnih gradova na njih nekako je i ljude koji žive u tim gradovima drugačije baždarila. Za svaku ideju trebalo je uložiti dodatni napor kako bi se izašlo iz te sjene, što je stvaralo autentičnost i često je bilo dočekivano na nož iz gradova koji su tu sjenu pravili.

Sjetimo se Novog Sada kasnih 60-ih i početkom 70-ih godina i neoavangaardnog pokreta, okupljenog oko tadašnje Tribine mladih. Neki su ih taj pokret i to mjesto naazivali “privremenom autonomnom zonom”, što je definicija koju je osmislio Hakim Bey, pisac, pjesnik, pa i političar jer umjetnost je politička, odnosno “umjetnost je najjača politička opcija”, a to je, na žalost, moguće samo u “piratskim utopijama”, a pirati kao pirati mrski su svakoj vlasti, pa tako i onoj birokratizovanoj jugoslovenskoj koja je brzo ugušila neoaavangardni pokret jer je bio preiskren, prekritičan.

Valjalo je umjetnost lišiti etike i ostaviti je u polju estetike, makar i pendrecima. I mogu se individue zatvoriti ali duh je nemoguće vratiti u bocu. On ne reaguje na pendrek.

Imao je Novi Sad sličnih pokušaja oživljavanja tog duha koji se primirio nakon prisilom ugašene scene.

Sjetiće se neki Atrijuma, pa tzv. Žute kuće iz osamdesetih i devedesetih godina, pa i Mašinca, koji su iznjedrili čitavu jednu muzičku scenu, a koja se naslanjala, i na neoavangardiste. Luna i La Strada dobili su dostojne nasljednike u Obojenom Programu, Boyama, a kasnije i Atheist Rapu, Lovehuntersima…

A onda je i to nestalo. Atrijum je dočekao novo vrijeme u novom ruhu, Mašinac se pretvorio u menzu, Žuta kuća je srušena, a Novi Sad je tražio prostor koji bi primio duh neoavangardista i koji bi postao nova “privremena autonomna zona”, kojih je bilo i kasnije, ali im je rok trajanja bio i više nego privremen.

“Sistemska nebriga vladajućih struktura za razvoj javnih i nezavisnih kulturnih i omladinskih prostora u Novom Sadu od 1980-ih godina do danas, dovela je najpre do devastacije ovih prostora, a zatim i do marginalizacije društvenog angažmana mladih generacija. Danas, bilo kakav oblik nezavisnog društvenog angažmana trpi značajan pritisak instrumentalizacije, gde se pod kapom neoliberalizma opravdava njegova veza sa specifičnim i vrlo uskim značenjem demokratizacije i sa nekritički prihvaćenim mehanizmima ekonomske normalizacije. Na taj način, svaki aktivizam u polju kulture, umetnosti, društva i politike postaje komodifikovan i otuđen od svog prvobitnog značenja, kao potencijala za pokretanje konkretnih i kontroverznih društvenih promena.”

Kad bi u ovom citatu izmjenili godinu i smjestili ga u 1960-te i umjesto onog “kapa neoliberalizma” stavili “kapa socijalističkog estetizma” mogli bi pomisliti da je citat autorstvo nekog iz vremena neoavangardista.

Ovim je, međutim, obrazložen nastanak jedne druge kuće, Crne kuće, odnosno “Omladinskog centra CK13”, i jedne druge autonomne zone, autonomne zone CK13, koja ne nosi prefiks – privremena, kao nosioca programa Crne kuće.

“Upravo iz tog razloga je pokrenut “Omladinski centar CK13”, kako bi se kroz razlicite metode transdisciplinarnosti i umrežavanja, stvorio otvoren prostor namenjen javnim diskusijama, istraživačkim projektima, nezavisnom izdavaštvu, koncertima, radionicama i predavanjima. U tom smislu, CK13 predstavlja tačku integracije različitih društveno-političkih inicijativa i njihovog zajedničkog rada na istraživanju desnog ekstremizma u našem društvu, (anti)-rasizma, (anti)-fašizma i (anti)-nacionalizma, u okviru istraživackog centra, biblioteke i arhiva Omladinskog centra.”

Duh se konačno skućio. I već se navikao jer mu je Crna kuća utočište posljednjih 12 godina, ali se posljednje vrijeme i uznemirio.

Postoji opasnost da će oni koju su ga udomili nakon 12 godina morati pokupiti svoje stvari i napustiti Crnu kuću, a samim tim i tog našeg dobrog duha ponovo poslati u nepoznato.

Kažu da već više od godinu dana tinja sukob između Centra za nove medije kuda.org i “Omladinskog centra CK 13” zbog čega je ugrožen, ne samo rad Omladinskog centra, već i fizički opstanak Crne kuće.

A Centar za nove medije kuda.org je jedan od osnivača Omladinskog centra kog ne bi ni bilo da nije bilo pomoći njemačke fondacije Schüler Helfen Leben (SHL). Oni su finansirali kupovinu kuće i njenu adaptaciju. Kuća se nalazi u ograničenom vlasništvu kuda.org, pod hipotekom koja onemogućava slobodno raspolaganje imovinom i garantuje da će se koristiti kao nezavisni javni prostor. U suprotnom, ništa od kuće.

Ovako su to objasnili u “Omladinskom centru CK13”:

“Opstanak ovakvog karaktera Crne kuće je danas dovedeno u pitanje, nakon suočavanja Udruženja “Omladinski centar CK13” sa ultimativnim zahtevima od strane kuda.org – kao jednog od osnivača Centra i Udruženja CK13, i formalnim vlasnikom kuće.

Za nas je simptomatična činjenica da kuda.org nije imala zamerke na rad Centra i Udruženja – do maja prošle godine, kada je CK13 odbio poziv od strane kuda.org da se pridruži njihovoj Inicijativi za Agrariju koja je imala/ima za cilj zadobijanje prostornog kompleksa u ulici Lasla Gala u Novom Sadu, a koja je podrazumevala da Crna kuća u materijalnom i simboličkom smislu postane ulog u pregovorima sa gradom, odnosno kabinetom gradonačelnika.

Ne prepoznajući u ovakvom aranžmanu interes Crne kuće kao slobodnog i nezavisnog prostora, CK13 je alarmiralo Fondaciju Shueler Helfen Leben (SHL) – kao ključnog partnera na projektu Crne kuće od osnivanja do danas, čijom podrškom je kuća kupljena i adaptirana u društveno-kulturni centar – o činjenici da se moć odlučivanja o sudbini kuće nalazi u organizaciji koja zauzima još samo formalno svojstvo vlasnika bez učestvovanja u svakodnevnom radu, funkcionisanju i održivosti kuće .

Udruženje “Omladinski centar CK13” je preporučilo postupak suštinskog i formalnog razilaženja CK13 od kuda.org i uputilo zahtev da kuda.org preda vlasništvo nad kućom Fondaciji SHL.”

U kuda.org, međutim, ističu da se kuća ne prodaje i da aktivnosti nisu ugrožene.

“Fokus nerazumevanja proizilazi iz internih pitanja unutar organizacije o karakteru upravljanja i viziji Udruženja CK13. Pitanje vlasništva koje se nameće u javnosti, uopšte nije tema međusobnog nerazumevanja između kuda.org i Udruženja CK13.”

A kako nijedna nevolja ne ide sama, navodno je urbanističkim planom predviđena rekonstrukcija ulice Vojvode Bojovića, gdje se nalazi Crna kuća, a to bi značilo i njeno rušenje.

Duh bi u tom slučaju morao tražiti novi dom i neće mu biti lako, iako Novi Sad od naredne godine nosi taj epitet EPK. Ako vjerujete da će duh koji je onomad bio najveći protivnik braka politike i umjetnosti, jer kao takav gubi svoju srž, 50 godina poslije pristati na novu bračnu igru, ali pod drugim okolnostima, onim neoliberalnim, gdje je kultura samo sadržaj za prodaju, onda griješite.

Naći će on novi dom, ali ostaće mu gorak ukus jer je opet morao biti beskućnik.